Σχολικός εκφοβισμός (bullying)

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ
ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΠΟΥ ΜΑΣΤΙΖΕΙ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Τα τελευταία χρόνια ο σχολικός εκφοβισμός ή αλλιώς “ bullying” ακούγεται συχνά στις θεματικές ενότητες των σχολικών project καθώς και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ενώ φαινόταν στην αρχή ένα μείζον πρόβλημα για τα σχολεία και τους νέους του εξωτερικού, σταδιακά έκανε την εμφάνισή του και στα ελληνικά σχολεία και εξελίσσεται με γοργούς ρυθμούς. Η ανάγκη για ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση στα σχολεία είναι μεγάλη και ολοένα πληθαίνουν οι ψυχολόγοι και οι ειδικοί επιστήμονες στις σχολικές μονάδες, γεγονός που πριν κάποιες δεκαετίες ήταν προνόμιο μόνο του εξωτερικού. Η παιδική παραβατικότητα δεν είναι ένα νέο φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία, αντιθέτως, ωστόσο φαίνεται πως αυτή συνδέεται και με σοβαρές μορφές παραβατικότητας και ψυχολογικών παθήσεων σε θύματα και θύτες του σχολικού εκφοβισμού με αποτέλεσμα να μην μπορεί άλλο να αγνοηθεί σαν γεγονός και ούτε φυσικά και να αποκρύπτεται.
Η παιδική παραβατικότητα και επιθετικότητα δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο στα πλαίσια της οικογένειας ή του σχολείου του, αντίθετα πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο που χρήζει κοινωνικής ευαισθητοποίησης και μελέτης από τους ειδικούς.

ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΔΡΑΣΤΗ (Ο ΘΥΤΗΣ)

Οι μαθητές που παίρνουν ενεργό μέρος σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού είναι συνήθως παιδιά με έντονη και αυταρχική προσωπικότητα. Τους αρέσει η βία, έχουν έντονη επιθετική συμπεριφορά και επιλέγουν να λύνουν τις διαφορές τους με την ανάδειξη των σωματικών δυνατοτήτων τους, γι’ αυτό το λόγο συνήθως η διάπλαση του σωματότυπού τους, τους βοηθά και τους κάνει κυρίαρχους.

Η δυναμική τους στην ομάδα τείνει να είναι ισχυρή και σχεδόν πάντοτε παίρνουν το ρόλο αρχηγού καθώς δεν αντέχουν να έχουν άλλη θέση στην ομάδα “εκφοβισμού” πού συνήθως οι ίδιοι επιλέγουν και δημιουργούν.

Είναι επίσης πολύ σημαντικό να ειπωθεί πως το προφίλ του δράστη- θύτη είναι πιθανό να έχει περάσει και από άλλα προφίλ ή ρόλους όπως αυτό του θύματος κατά το παρελθόν είτε , μέσα στο οικογενειακό σύστημα είτε μέσα στο σχολικό πλαίσιο, καθώς δεν είναι απίθανο οι ρόλοι να ανταλλάσσονται και να αλληλεπιδρούν στο ίδιο πρόσωπο κατά χρονικά διαστήματα.

ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΜΑΤΟΣ

Ένα παιδί μπορεί να βρεθεί στο στόχαστρο άλλων συμμαθητών του χωρίς να υπάρχουν σημαντικοί λόγοι. Ωστόσο η απόκλιση από το αναμενόμενο ή το κοινώς “αποδεκτό” και συνηθισμένο είναι η πιο συχνή αιτία που ένας μαθητής θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα.

Τα παιδιά θύματα συνήθως έχουν μία “αδυναμία” που εμφανώς μπορεί να μετατραπεί σε αιτία για να ξεκινήσει ο σχολικός εκφοβισμός και να ενεργοποιήσει τους ήδη έτοιμους θύτες.

Τα παθητικά θύματα εκφράζουν κυρίως ψυχοπαθολογικές διακυμάνσεις, δεν πρόκειται για δημοφιλή παιδιά και συνήθως η αγχώδης συμπεριφορά και υπερκινητικότητα τους είναι από τα πιο συνήθη χαρακτηριστικά τους, που συνδυάζεται με τη σωματική τους διάπλαση η οποία μοιάζει αδύναμη

Οι μαθητές με υψηλή υπακοή και με χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι τα παιδιά που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο σε σχέση με άλλα παιδιά. Το θύμα διακατέχεται από άγχος , έντονο στρες και ανασφάλεια σε όλες του τις καθημερινές συνήθειες, ενώ δεν αποκλείεται να υπάρξει να άρνηση να παρουσιαστεί στο σχολείο.

Πολύ συχνά οι μαθητές θύματα σχολικού εκφοβισμού, παρουσιάζουν πτωτική τάση στους βαθμούς τους ακόμη και μαθησιακές δυσκολίες, επίκτητες που δε συνδυάζονται με γενετικούς παράγοντες.

ΠΡΟΦΙΛ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΩΝ

Θα ήταν μεγάλη παράληψη να αγνοήσουμε το νέο όρο της βιβλιογραφίας για το σχολικό εκφοβισμό, τον όρο του παρατηρητή. Τα παιδιά θεατές ή αλλιώς παρατηρητές είναι εξίσου σημαντική ομάδα και λειτουργεί ενεργά στην ανακύκλωση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Αν και στην πράξη δε δρουν όπως οι θύτες, εκείνοι είναι παρόντες και παρατηρούν τα όσα συμβαίνουν μη αντιδρώντας και διατηρώντας μία στάση παθητική επιλέγοντας τη σιωπή.

Στην πλειοψηφία τους οι παρατηρητές με τη συμπεριφορά τους ενισχύουν τις αντιδράσεις και τις δράσεις του θύτη με τη σιωπή και την αδιαφορία τους με αποτέλεσμα να είναι συνυπεύθυνοι. Τις περισσότερες φορές δεν αξιολογούν σωστά το φαινόμενο , δε θεωρούν σημαντικά τα περιστατικά ή απλώς φοβούνται να μιλήσουν και να εμπλακούν.

ΠΟΙΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Φαίνεται πως οι αιτίες που οδηγούν στην παιδική επιθετικότητα και παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο οφείλονται σε πολλαπλούς παράγοντες.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία σημαντικό αν όχι καθοριστικό ρόλο καταλαμβάνει η οικογένεια, τόσο στη διαμόρφωση ενός μαθητή- θύτη όσο και με τη διαμόρφωση του μαθητή -θύματος. Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο σχολείο για τη ζωή ενός παιδιού και αποφοιτά ενήλικας πια και διαμορφωμένος από αυτήν. Πολλά παιδιά απογοητευμένα και γεμάτα οργή από την οικογένειά τους ξεσπούν και εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά είτε μιμούμενοι το πρότυπο που εκδηλώνεται στο οικείο περιβάλλον τους, είτε γεμάτα από θυμό και οργή , ανικανοποίητα συναισθηματικά από την οικογένειά τους, ενεργούν με αντικοινωνικές συμπεριφορές (Καούρη, 2017) . Οι αυταρχικές τιμωρίες με σκληρές πρακτικές κατά την ανατροφή των μελών μέσα στο οικογενειακό σύστημα, είναι πιθανό να ευθύνονται για τις επιθετικές συμπεριφορές έναντι των συμμαθητών τους.

Η απουσία των γονέων από τη ζωή των παιδιών με γονείς αδιάφορους και ανεύθυνους θέτουν σε κίνδυνο τη συμπεριφορά και τη φυσιολογική ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών τους. Το ίδιο συμβαίνει και με γονείς που είναι ιδιαίτερα υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά τους με υπερβολικές απαιτήσεις και έντονη προσκόλληση της μητέρας προς το παιδί.

Η υπερπροστατευτική μητέρα σταματά την ομαλή ανάπτυξή του παιδιού, ευνουχίζει τις πρωτοβουλίες του και περιορίζει τη δυνατότητα να αναπτύξει πολλαπλές ικανότητες επίλυσης προβλημάτων. Το γεγονός ότι είναι πάντοτε εκεί να του λύσει κάθε του πρόβλημα και να τον βοηθήσει πριν ακόμη εμφανιστεί οποιοσδήποτε προβληματισμός, τον καθιστά ανίκανο και αδύναμο μπροστά στις καθημερινές προκλήσεις, αφού δεν έχει μάθει να τα διαχειρίζεται και να βρίσκει λύσεις γι’ αυτές.

Από την αναφορά στις πιθανές αιτίες της πρόκλησης του σχολικού εκφοβισμού δε θα πρέπει να παραληφθεί ο ρόλος του σχολείου και του υπάρχοντος εκπαιδευτικού συστήματος. Ο εκπαιδευτικός από την αρχή της σχολικής ζωής παίζει το ρόλο αυθεντία για το μαθητή του και για ειδικά για τα πρώτα χρόνια της σχολικής του ζωής βρίσκεται σε υψηλή θέση. Οφείλει λοιπόν και ο εκπαιδευτικός με τη σειρά του να είναι πολύ προσεκτικός και να παρατηρεί τους μαθητές του και τις συμπεριφορές τους διαρκώς. Θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα πέρα από το μάθημα να τους διδάσκει σημαντικές αξίες για τη ζωή και να ενισχύει την εν συναίσθηση. Παράλληλα πρώτος εκείνος είναι που θα πρέπει να κάνει αποδοχή όλων των μαθητών του ακόμη και των μαθητών με δύσκολη και παραβατική συμπεριφορά και να φροντίσει κανένας να μη ταχθεί στο περιθώριο.
Στόχος του σχολείου και των εκπαιδευτικών είναι να στηρίξει κάθε παιδί και την οικογένειά του, να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά και να ενισχύσει την εν συναίσθηση και την αλληλεγγύη. Το σχολείο θα που θα προάγει την αποδοχή και την διαφορετικότητα ως προτέρημα και θα αναδείξει τις δεξιότητες όλων των μαθητών του, θα έχει κερδίσει τη μάχη εναντίον του σχολικού εκφοβισμού. Σκοπός είναι ο σχολικός εκφοβισμός να περιοριστεί και να αποδυναμωθεί λύνοντας τη σιωπή και καταδικάζοντας τον σε όλα τα πλαίσια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

• Ν.Γεωργίου Σ, & Φαίδωνος Φ, (2020). Bullying and victimization at school personal and family parameters, Psychology : the Journal of the Hellenic Psychological Society, 18(4),484-502.
• Πολίτη Σ, Σκορδιαλός Ε, (2018). Σχολικός εκφοβισμός και η αντιμετώπισή του. 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης με Θέμα “Εκπαίδευση Χαρισματικών Ατόμων στην Ελλάδα” . 876-885, Αθήνα.
• Τριανταφύλλου Ε, Βοιυδούρη Α, & Κοντοσώρου Α, (2015). Διερευνώντας την παραβατικότητα των μαθητών/τριών από τη σκοπιά των γονέων. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης με θέμα “ Λειτουργίες νόησης και λόγου στη συμπεριφορά, στην εκπαίδευση και στην ειδική αγωγή”. 1412-1420, Αθήνα.